انواع آلایندههای خطرناک در آب آشامیدنی

مقدمه

آب آشامیدنی سالم، حق همه انسان‌هاست، اما واقعیت این است که بسیاری از منابع آبی به دلیل وجود ترکیباتی مانند کلر، نیترات، فلزات سنگین و میکروارگانیسم‌ها آلوده‌اند. این آلاینده‌ها سلامت انسان را به‌طور جدی تهدید کرده و می‌توانند منجر به بیماری‌های خطرناک شوند. در این مقاله به بررسی مهم‌ترین عوامل آلودگی آب آشامیدنی و تأثیر آن‌ها بر بدن انسان می‌پردازیم. اگر به دنبال آگاهی از خطرات پنهان در آب مصرفی روزمره خود هستید، مطالعه این مطلب را از دست ندهید.

خطرات کلر در آب آشامیدنی برای سلامت انسان

کلر دوست خطرناک انسان:

استفاده از کلر در آب ،آشامیدنی باعث از بین رفتن میکروارگانیسمهای بیماری زا و خطرناک در آب می.شود این فرآیند به دلیل ارزان بودن امروزه یکی از متداول ترین روشهای گندزدایی آب در دنیا است. همچنین کلر دارای اثر باقیمانده در آب است که باعث سالم ماندن آب در شبکه های لوله کشی و در برابر آلودگی های ثانویه میشود اما کلر در آب آشامیدنی باعث ایجاد صدماتی به سلامتی انسانها نیز می گردد. کلر باقیمانده در ترکیب با مواد آلی موجود در آب تشکیل ترکیباتی به نام تری هالومتانها را میدهد که امروزه سرطان زایی آنها به اثبات رسیده است. تماس کلر با پوست و موی انسان مضر میباشد و تنفس کلر در حمام و یا استخرها برای بیماران ریوی خطرآفرین است.

نیترات:

نیترات متداولترین آلاینده در آب آشامیدنی شهرهای بزرگ است. نبود شبکه دفع فاضلاب شهری و دفع سنتی فاضلاب از طریق چاههای جذبی خصوصاً در شهرهای پرجمعیت نفوذ زباله ها و فاضلابهای صنعتی به سفره های آب زیرزمینی نفوذ کودهای شیمیایی نیتراته و کودهای حیوانی به اعماق زمین باعث بالا رفتن میزان نیترات در سفره های آب زیر زمینی می شود. در کشورهای گرم و خشک و کم باران ۸۰ تا ۹۵ درصد آب آشامیدنی شهرها از طریق سفرههای آب زیر زمینی و چاهها تامین می شود. نیترات عامل اصلی اختلال در فرآیند اکسیژن رسانی به سلولهای بدن است و خصوصاً برای کودکان و زنان باردار عوارض جبران ناپذیری را به همراه دارد نیترات از آلاینده های محلول در آب است که توسط تصفیه خانه های معمولی و یا با کلرزنی قابل تصفیه نیست وجود ۵۰ میلی گرم نیترات در یک لیتر آب را مشکلی ندارد یکی از بهترین روشهای تصفیه نیترات روش اسمز معکوس است.

حشره کش ها:

حشره کش های متداول دارای بیش از ۶۰۰ ترکیب شیمیایی مختلف هستند. این ترکیبات بارندگی به سفرههای زیرزمینی نفوذ کرده و سر از چاههای تامین آب شرب در می آورند شناسایی این ترکیبات در آب آشامیدنی نیازمند تجهیزات پیشرفته آزمایشگاهی است وجود این ترکیبات در آب آشامیدنی باعث اختلالات تنفسی و آسیب های عصبی خصوصاً در کودکان و سالمندان می گردد.

زنگ آهن:

شبکه لوله کشی فرسوده و پوسیده باعث میشوند که آب آشامیدنی دارای زنگار و رسوبات جدا شده باشد. پوسیدگی لوله ها باعث میشود که خاک ،گل، شن و ماسه وارد آب آشامیدنی شده و سلامتی شهروندان را با مشکل مواجه سازد. آهن در بدن انسان انباشته نمی شود و بدن در تشکیل هموگلوبین خون به این عنصر نیازمند است. مقدار ۰/۳۰ میلی گرم در لیتر آهن در آبهای شهری مجاز است اما وجود بیش از حد آن در صنایع کاغذ سازی یخ سازی لباسشویی به علت ایجاد لکه های قهوه ای رنگ اکسیدآهن مشکلاتی را بوجود می آورد.

آرسنیک:

آرسنیک در اثر مصرف آفت کش هایی حاوی آرسنیک و یا از طریق فاضلاب صنایع دباغی سرامیک سازی و معادن وارد آب میشود. آرسنیک یک عنصر سمی است که در آب یافت میشود و قادر است از عملکرد آنزیمها ممانعت کرده و باعث بلوکه شدن آنها گردد املاح آن در معده جذب شده و از راه پوست و ششها نیز قابلیت جذب دارند از مهمترین اثرات سوء آن میتوان به بی اشتهایی کم شدن وزن، اسهال، ناراحتی های عصبی و ایجاد زخمهای کوچک بر روی دست و پا اشاره نمود.

سرب (Pb):

امروزه سرب از طریق فاضلاب کارخانجات باطری سازی مهمات سازی و غیره وارد سفره های آب زیر زمینی و از آنجا وارد آب آشامیدنی می.شود سرب یکی از عناصر سمی قابل تجمع در بدن است. سرب جایگزین کلسیم در استخوانها گردد که ایجاد ناراحتی استخوانی می نماید. سرب موجود در استخوان میتواند به سایر اعضای بدن مانند سیستم اعصاب مرکزی دستگاه گوارش و کلیه ها زیان وارد نماید. جالب است بدانید که برخی از مورخین دلیل سقوط امپراطوری روم را مصرف آب حاوی سرب می دانند. زیرا در آن زمان فقط طبقات پردرآمد روم از آب لوله کشی استفاده می کردند و بعلت سربی بودن لوله ها اطفال آنها در معرض خطرات سمی سرب قرار می گرفتند. رشد مغزی بسیاری از این اطفال که بعدها اداره کننده روم بودند کامل نبوده و اجتماع روم مواجه با کمبود رهبران شایسته گردید. مقدار مجاز سرب در آب های شهری کمتر از ۰/۵ میلی گرم در لیتر است.

مس (Cu):

مس در آب های طبیعی به ندرت مشاهده میشود و وجود ترکیب سولفاتی آن برای ماهیان بسیار مضر است. مقادیر زیاد مس در آب علاوه بر ایجاد طعم های نامطلوب و نامطبوع باعث پیدایش لکه های سیاه روی موزائیک کاشی و لباسهای سفید در حین شستشو خواهد بود. مقدار یک میلی گرم در لیتر از مس در آبهای شهری مجاز بوده و البته بدن انسان روزانه به ۱ تا ۲ میلی گرم مس نیاز دارد.

روی (Zn):

انسان همانند مس به روی نیز نیاز دارد. حدود ۱۰۰ میلی گرم در روز و این فلز نیز مثل مس از طریق ادرار و مدفوع قابل دفع است و در بدن انباشته نمی شود. مقادیر بیش از ۵ میلی گرم در لیتر فلز روی طعم نامطبوعی در آب ایجاد میکند و آبهای قلیایی حتی رنگشان هم شیری میشود.

منگنز(Mn):

منگنز مانند آهن از بدن دفع می گردد. مقدار زیاد منگنز در آب علاوه بر آنکه طعم نامطلوبی ایجاد میکند، موجب ایجاد بلورهای رسوبی در جدار لوله های انتقال می گردد. بدن انسان روزانه به حدود۱۰میلی گرم منگنز نیاز دارد که از طریق تغذیه تامین می گردد. وجود منگنز تا مقدار ۰/۰۵ میلی گرم در لیتر در داخل آب شهری مجاز می باشد.

جیوه (H):

این عنصر خطرناک به شدت مسموم کننده .است متاسفانه با صنعتی شدن جوامع، مقدار استفاده از این عنصر رو به افزایش است بطور کلی وجود این عنصر در آبهای شهری حتی در مقادیر فوق العاده ناچیز نیز ممنوع است.

کلسیم و منیزیم (M – Ca):

این دو فلز از مهمترین عناصر مورد نیاز بدن هستند و ترکیبات آنها نیز نقش پر اهمیتی در صنایع دارند. املاح این دو فلز موجب سختی آب هستند.

میکروارگانیسم های نشانگر:

اشریشیاکلی به عنوان میکروارگانیسم نشانگر برای آلودگی مدفوعی انتخاب شده است، اگرچه کلیفرم های گرماپای نیز میتوانند به عنوان یک متغیر مورد آزمایش قرار گیرند وجود این باکتری ها در آب نشان دهندۀ ناکافی بودن فرآیند تصفیه و همچنین آلودگی متناوب و اخیر آب با مدفوع انسان یا حیوان می باشد. کلیفرمهای گرماپای به غیر از اشریشیاکلی می توانند از طریق آب های آلوده با فاضلاب صنعتی، گیاهان در حال فساد و خاک نیز وارد آب شوند. در تعیین منشاء آلودگی آب با مدفوع و ارزشیابی کارآیی روش های گندزدایی آب از آنتروکوکهای مدفوعی و کلستریدیومهای احیاء کننده سولفیت نیز میتوان به عنوان یک نشانگر اضافی استفاده کرد. کلستریومهای احیاء کننده سولفیت در مقایسه با کلیفرمها و آنتروکوکها نسبت به عوامل فیزیکی و شیمیایی مقاوم تر هستند و اسپور آنها برای مدت طولانی در آب باقی می ماند بنابراین وجود آنها در آب نشان دهنده وقوع آلودگی در گذشته و همچنین ناکافی بودن فرآیند تصفیه است. جستجوی باکتریهای نشانگر اضافی به عنوان روش کنترل روزمره توصیه نمی شود و به دلیل سهولت و سرعت جداسازی و شناسایی جستجوی اشریشیاکلی و کلیفرمهای گرما پای مناسب تر است.

نکته: باید توجه داشت که وجود نداشتن اشریشیاکلی و یا کلیفرمهای گرماپای و سایر باکتریهای نشانگر در آب دلیل بر قابل شرب بودن آن نیست. زیرا آب ممکن است به سایر عوامل بیماری زا مانند ویروس تک یاختگان و کرمها آلوده باشد. مگر آن که مراحل تصفیه مانند  انعقاد، لخته سازی، ته نشینی، صاف سازی و گندزدایی به صورت کامل انجام شده باشد.

آلودگی میکروبی آب آشامیدنی:

به طور کلی آب خام حاوی دو دسته میکروارگانیسم است دسته اول میکروارگانیسم های دائمی (Persistent) که به طور طبیعی ساکن آب بوده دارای نیازهای غذایی کمی هستند و شامل گونه های ینتوباکتر Acinetrobacter) ، فلاوباکتریوم (Flavobacterium) ، کروموباکتریوم (Chromobacterium) می باشند.

دستۀ دیگر میکروارگانیسمهای گذرا (Transient) نامیده می شوند و از محیط اطراف از طریق خاک، انسان یا  حیوان به آب انتقال می یابند میکروارگانیسمهای بیماری زا در این دسته قرار دارند. میکروارگانیسمهایی که از طریق خوردن آب آلوده ایجاد بیماری میکنند شامل گونه هایی مانند سالمونلا (Salmonella) اشریشیاکلی (Escherichia coli ویبریو کرا Vibrio cholera) شیلا Shigella) کمپیلوباکتر ژژونی Campylobacter jejuni) کریپتوسپوریدیوم (Cryptosporidium)، انتامبا هیستولیتیکا (Entamoeba histolytica)، ژیاردیا (Giardia) و بالانتیدیوم کلی(Balantidium coli (  می باشد.

گندزدایی آب، مرحله  بسیار مهمی در ایمنی آب آشامیدنی است و بسیاری از میکروارگانیسم ها را از بین می برد گندزدایی شیمیایی آب آشامیدنی سبب کاهش احتمال خطر آلودگی میشود اما لزوماً سبب سلامتی قطعی آب نمی شود. برای مثال گندزدایی آب آشامیدنی با کلر برای مقابله با تک یاختگان مخصوصاً کریپتوسپوریدیوم و برخی ویروسها دارای محدودیت است. همچنین باید توجه داشت که در صورت وجود کدورت در آب لخته ها و ذرات میکروارگانیسمهای بیماری زا را از تاثیر ماده گندزدا محافظت می کند.

مخوف ترین موجودات درون آب:

میکروارگانیسمها و باکتریهای زیادی درون آبها زندگی میکنند که بعضی از آنها بی ضرر و برخی اگر از بین نروند باعث به خطر انداختن سلامت می شوند.

باکتری سیانو:

سیانو یک باکتری چند سلولی است که در آبهای آشامیدنی رشد میکند و در استرالیا اروپا و برخی از مناطق آسیا این باکتری درون برخی از آبهای لوله کشی زندگی می کند.

روتیفرز:

یک میکروارگانیسم نسبتاً شایع است که تقریباً در همه جای جهان یافت میشود و شایع ترین آلاینده آبهای آشامیدنی به شمار میآید و تنها فیلتراسیونهای قوی قادر به از بین بردن آن هستند.

انگل کوپپودز یک انگل از سخت پوستان است که بر اثر آلوده کردن آبهای آشامیدنی توسط مردم کارخانه ها و ورود آلاینده ها به آب ها به وجود می آید و از طریق سیستم تصفیه به قطعات ریز تبدیل می شود.

باکتری لژیونلا:

این باکتری که بر روی موبایل ها نیز وجود دارد در آبهای آلوده و آبهای آشامیدنی شهری به وفور یافت می شود. استفراغ اسهال و دردهای عضلانی از شایعترین عوارض استفاده از این آب هستند.

باکتری چتومیوم:

این باکتری از طریق هوا در مکان های مرطوب وارد آب های آشامیدنی می شود. بیشتر در آب های

آشامیدنی در مناطق ساحلی وجود دارد و طعم و مزه آب را به شوری تغییر میدهد.

باکتری سالمونلا:

سالمونلا تقریباً در تمام آبهای آشامیدنی وجود دارد و باعث شیوع بیماریهای زیاد میشود و این

باکتری در کشورهای در حال توسعه بیشتر وجود دارد.

کریپتو سپوریدیوم:

در آب دریاچه ها و رودخانه ها باکتری های زیادی وجود دارند که اگر از روش های پیشرفته فیلتراسیون استفاده نشود انگل و برخی از باکتری ها هنوز در آب باقی می ماند.

نتیجه گیری

در پایان، استفاده از کلر برای ضدعفونی کردن آب آشامیدنی اگرچه باعث کاهش بیماری‌های عفونی می‌شود، اما مصرف مداوم آن می‌تواند آثار زیان‌باری بر سلامت انسان داشته باشد. تحقیقات نشان می‌دهند که ترکیبات جانبی کلر با خطر ابتلا به سرطان و مشکلات تنفسی مرتبط هستند. بنابراین، آگاهی عمومی و استفاده از روش‌های تصفیه مکمل می‌تواند راهکاری مؤثر برای کاهش این خطرات باشد. توجه به سلامت آب مصرفی، گامی مهم در حفظ سلامتی فردی و عمومی است.